Sterrenkijken bij jou thuis

Het kampvuur knispert en in de verte klinkt een uil. Samen met je geliefde kijk je naar de onmetelijke kosmos vol fonkelende sterren boven je. Wauw, die ene heldere ster springt er écht uit. Nú is het moment om indruk te maken en te zeggen welke ster het is. Het blijft stil.

Wil je weten hoe je planeten kan spotten? Hoe je aan de hand van de sterrenbeelden de noordpoolster vindt? Waar de Melkweg loopt? Je leert het in mijn nieuwe Huiskamerplanetarium. Ik kom graag bij je thuis om je alles te vertellen over wat je aan de hemel kan zien. Dat doe ik met een mobiele planetariumshow én met een telescoop die bij helder weer paraat staat. Ik ben in te huren voor (kinder)feestjes, bedrijfsuitjes en voor lessen op school.

Neem eens een kijkje op mijn nieuwe website, waar je mijn blog over sterrenkijken vindt en op de hoogte blijft van de shows die ik geef. Zo weet je de volgende zomernacht zeker indruk te maken.

Het mobiele planetarium tijdens een kinderfeestje.

Nee, de maan lacht ons niet toe (fake news)

Ik zag het op Instagram voorbij komen, iemand deelde het met me via WhatsApp en op Twitter zijn er berichten over te vinden (waaronder het account van BBC Radio Tees). De maan samen zou met Venus en Jupiter een smiley vormen op 16 mei 2020.

Ik moet je teleurstellen:

Dit gaat NIET gebeuren op zaterdag 16 mei 2020.

Zeker, ‘de wereld kan wel een lach gebruiken’, maar de maan en deze planeten staan die dag mijlenver van elkaar. Venus schittert ’s avonds in het westen en gaat dan snel onder. Mars, Jupiter en Saturnus komen pas in de tweede helft van de nacht op in het zuidoosten.

Maar kán het?

Ja, de maan kan samen met twee (van de vijf met het blote oog zichtbare) planeten een smiley vormen. Deze hemellichamen bewegen in hetzelfde vlak aan de hemel en soms staan ze toevallig precies goed. Zoals in 2008, toen er een – wel heel lang – gezicht aan de hemel verscheen:

Venus, Jupiter en de wassende maan gezien op 1 december 2008 vanuit Brisbane in Australië. (Tatters via CC BY 2.0)

Voor een nieuwe smiley moeten we lang wachten. Ik kon geen geautomatiseerde smiley face generator vinden, dus heb ik de samenstanden van de maan en twee planeten bekeken. Voor Nederland vond ik geen smiley tot 2040. In dat jaar is er een wat zuinige en scheve lach van Saturnus, Jupiter en de maan op 3 november.

Zelfs een ‘knipoogje’ van een lachende maan (dus een samenstand met één planeet) zit er nog even niet in. Dit jaar staat Venus vlakbij de maan op 19 juni (overdag) en 12 december (niet zichtbaar vanuit Nederland). Gelukkig zijn er genoeg andere mooie samenstanden.

KIJKTIP: op vrijdag 22 mei 2020 staan Venus en Mercurius erg dicht bij elkaar. Kijk rond 21:30u na zonsondergang in het westen net boven de horizon.

Waarom komt het bericht vandaan?

Het nepnieuws is een bericht op physics-astronomy.com. Wellicht gebruikten ze een oud artikel uit een Filipijnse krant over de samenstand van Venus en de maan op 16 mei 2010, aldus deze journalist van Forbes.

 

Sterrenkijken aan de Hofvijver

Midden in de stad sterrenkijken? Geen probleem, dat kan! Sebasitaan de Vet en ik hielden op dinsdag 10 september een kijkavond Den Haag. Mijn eerste sessie stoepsterrenkunde.

Maandenlang hadden Sebastiaan en ik gewacht op een onbewolkte avond waarop in ieder geval de maan te zien zou zijn. Dinsdag 10 september stonden de lichten op groen. Ondanks wat wolkenvelden sleepten Sebastiaan en ik onze telescopen naar misschien wel de minst voor de hand liggende plek voor sterrenkunde: de Hofvijver in Den Haag.

Je moet íets tijdens het wachten op de schemering. Tijd genoeg voor een fotoshoot.

Sebastiaan nam zijn 20 centimeter Newtontelescoop mee in de tram. Ik tilde mijn 27 centimeter zelfgebouwde Dobsontelescoop over het Binnenhof. Iets na acht ging de zon onder en gingen we na het passeren van wat wolken van start.

Jupiter stond aan de hemel maar was eigenlijk meteen buiten bereik. We konden onze zeker twintig toeschouwers (voorbijgangers en twittervolgers die op de uitnodiging afkwamen) trakteren op Saturnus en de bijna volle maan. “Papa, ik zie een planeet!”, schalde een meisje toen ze door de telescoop keek. Dat maakte indruk.

Deze slideshow vereist JavaScript.

Deze sessie wordt herhaald wat mij betreft! Houd deze website of twitter in de gaten voor aankondigingen. En overigens, zó’n gekke plek voor sterrenkijken is de Hofvijver niet. Van 1756 tot 1818 zat er bovenop de Mauritstoren (op de hoek van het Binnenhof aan de vijver) ’s Lands Sterrenwacht, waar vanuit onder meer een komeet werd ontdekt.

Telescoopblog – Het eerste licht!

Onze telescoop onder de Grote Beer. (siimple met toestemming)

Al weken had ik 16 juni in mijn agenda geblokkeerd. First light stond er, de term van échte astronomen om aan te geven dat een telescoop voor het eerst licht ‘ziet’. Deze zaterdagavond zou ook ónze telescoop voor het eerst zien.

Maar niets was zeker. Weliswaar hadden we ruim vier jaar geploeterd om een spiegel in de juiste vorm te krijgen, en een frame te bouwen waarin alle optische onderdelen zitten (bouwblogje volgt later). Ik verwachte: er gaat vast iets mis, er gaat áltijd wel iets mis in een klusproject.

Niet deze avond. We togen naar de Ooijpolder bij Nijmegen om tussen de wolken door een blik te werpen op ons zonnestelsel. En wat een start! Na slechts een snelle check of de spiegels goed waren gericht, werden we getrakteerd op een paar prachtige plaatjes. Als kinderen zo blij stonden we te springen.

Zie hier het beste van de foto’s die ik met mijn mobiele telefoon door het oculair maakte:

De maan. Overigens is het beeld gespiegeld, dit is een wassend maan.

Wow! Dit was het wow-moment van de avond. Het moment dat ik dit beeld scherp stelde vergeet ik niet snel. De maan is een échte wereld, met kraters en bergen.

Jupiter en drie maantjes. Een vierde maan staat zo dicht bij Jupiter dat hij wegvalt in het licht van Jupiter.

OK, dit líjkt misschien minder spectaculair dan de maan, maar ook dit plaatje was reden tot springen. Het is de reuzenplaneet Jupiter, met de grootste maantjes: Ganymedes, Europa en Callisto. Die vierde grote maan Io valt weg op deze foto, omdat hij te dicht bij Jupiter stond. Wat je óók niet ziet zijn twee donkere banen op het schijfje van Jupiter, die het blote oog wel zag.

Meer, meer, meer!

‘Echt zo blij als een kind springen‘, schreef ik. Het was een geweldig begin van onze waarnemingen. En dat met ‘slechts’ een vergroting van 90x, eigenlijk de laagste vergroting van onze optica. In de weken na het ‘eerste licht’ schoten we deze plaatjes.

De maansverduistering op 27 juli 2018. Veroorzaakt doordat de maan in de schaduw van de aarde zit. De maan krijgt hierdoor een rode gloed. Het meest rechter stuk van de maan zit al weer in de volle zon.

Jupiter op 25 juni 2018. Enkele ‘banen’ in de atmosfeer van de planeet te zien.

Saturnus op 26 juni 2018. Met ringen!

Bijna volle maan op 26 juni 2018.

De Sint-Stevenstoren gezien vanuit de Ooijpolder, door de Waalburg heen.

De eerste waarnemingen vanuit de Ooijpolder bij Nijmegen.

Een luchtballon fotograferen is lastig, hij beweegt zo snel.

Meer volgt uiteraard, want we zijn hier echt nog niet op uitgekeken.

Een telescoop bouwen – Spiegeltje, spiegeltje…

Ik kijk door het ronde raampje van een olijfgroen, zoemend apparaat naar binnen. Ik moet een beetje aan zo’n ouderwetse duikhelm denken. Maar achter het raampje zit geen duiker. Ik zie een paar metalen onderdelen, het meest opvallend is een soort bakje dat helder gloeit.

De opdampmachine creëert een vacuüm, waarin door verhitting aluminium verdampt. Dat zet zich op glas af als een superdun laagje.

Deze ‘duikhelm’ is in werkelijkheid een vacuümkamer en staat in de sterrenkijker-werkplaats van Kijkerbouw, in de kelder van de Universiteit van Gent. Achter de knoppen staat Jean Pierre Grootaerd. Hij maakt van de door ons nauwkeurig geslepen ronde glasplaat een spiegel, die het hart van onze telscoop in aanbouw gaat vormen.

In het gloeiende bakje ligt een stukje aluminium. Het verdampt (kookpunt bij normale druk is zo’n 2500 graden) en verspreidt zich als aluminiumgas in de vacuümkamer. Daar hangt ondersteboven een rond stuk glas. Ik kan dat niet zien door het raampje, maar het is net zo’n plaat als waar wij dagen lang op zwoegden om het in de goede vorm te krijgen. Op dat glas zet het aluminium zich af als een laagje van tientallen nanometers dik. Ter vergelijking, een menselijke haar is al gauw duizend keer dikker.

We bedienen ons van het gemak: na het minutieuze slijp- en polijstwerk, na het nota bene zelf bouwen van een Focaulttest (om de vorm van het glas te bepalen), doen we deze stap níet zelf.

In de geopende opdampmachine is een ‘verse’ spiegel te zien (niet onze).

Scheerspiegel plus

Helaas waren we niet bij het spiegelen van onze eigen spiegel. Dat deed Jean Pierre later zelf. Als onze spiegel een tijdje later thuis wordt bezorgd, zijn we tevreden: het glas heeft een laagje glimmend aluminium en een beschermende coating.

Check check, spiegel check.

Het hart val de telescoop is nu af, ook al is het nog lang geen telescoop. Wat we nu hebben is eigenlijk een soort zelfgemaakte scheerspiegel. Hij lijkt te werken, ik zie perfecte vergroting van mezelf (met stoppelbaard).

Sterren zijn nog niet binnen bereik. Daarvoor heeft de telescoop een frame nodig, waarmee we de spiegel nauwkeurig op de hemel richten. Een bouwproject dat zeker nog een aantal zondagen gaat opeisen.

Perspectief

Om de spiegel van onze telescoop even in perspectief te zetten: zie hieronder een vergelijking met de állergrootste telescopen die momenteel in ontwikkeling zijn. Tja, we kunnen wat wat betreft de grootte (27 centimeter) niet echt op tegen de 39,3 meter grote European Extremely Large Telescope of de 30 meter grote Thirty Meter Telescope, maar we zijn wel véél eerder klaar. Ha!

 

Vergelijking van de hoofdspiegels belangrijkste telescopen in aanbouw. (Cmglee/Roel van der Heijden via CC BY-SA 3.0)

 

 

Experiment: een podcast over wetenschap

Als je jezelf als journalist serieus neemt dan kún je er bijna niet meer onder uit ook een podcast te maken. Met wetenschapsjournalisten Dennis Rijnvis en Elleke Bal (twee kantoorgenoten van me) nam ik een podcast op over – hoe kan het ook anders – wetenschap.

Hieronder is het (eerste) resultaat te beluisteren. We hebben het over het spectaculair verbeteren van je geheugen met een hersenimplantaat, over killer robots en robotrechters. Worden we allemaal robots? En… ben ík een robot?

Totale zonsverduistering – ‘Ik beloof het, je zult je iets herinneren’

Excitement.

Een vader doet deze ochtend zijn uiterste best. Terwijl hij op het dak van zijn grote Amerikaanse camper staat schreeuwt hij naar beneden. Zijn dochter, in de camper, is lastig te overtuigen om naar buiten te komen.

Binnen is er vermoedelijk een wereld van vermaak, en het meisje van hooguit vijf jaar is zich niet bewust van het natuurspektakel buiten. In een laatste poging roept hij: ‘Ik beloof het, je zult je iets herinneren!’

Samen met duizenden enthousiastelingen sta ik al twee dagen op een geïmproviseerde camping – een droog veld met wat chemische toiletten. We staan pal naast de landingsbaan van het vliegveld van Madras, een klein stadje in het hartje van Oregon. Normaal gesproken kom je hier niet tijdens een reis door Amerika, maar het is een van de hotspots voor het zien van The Great American Eclips, een totale zonsverduistering die op 21 augustus 2017 dwars over de Verenigde Staten trekt.

De maan schuift over een kwartier compleet voor de zon, en bedekt door een kosmisch toeval precies het oppervlak van de zon (de zon is ongeveer 400 keer groter dan de maan, maar staat ook 400 keer verder weg). Nu al is met een speciale eclipsbril de sikkel van de half bedekte zon te zien. Het licht is raar, alsof de zon is vervangen door een felle lamp, de wind is gaan liggen en het is merkbaar kouder aan het worden.

De maan voor de zon op 21 augustus 2017, gezien door een telescoop met een filter. (Fred Kamphues met toestemming)

Een zonsverduistering gaat razendsnel. Hoewel de maan er pakweg een uur over doet om over de zon heen te kruipen, duurt het moment van ‘totaliteit’ iets meer dan twee minuten. De spanning stijgt als het zonnesikkeltje steeds dunner wordt. We zitten met z’n allen in een schemering die versneld wordt afgespeeld. Opwinding maakt zich meester van de menigte. Het meisje staat inmiddels naast haar vader op de camper.

Brandende ring

Het is niet écht nacht. De maan staat inmiddels precies voor de zon, en we zitten in een een diepe schemering. De aller helderste sterren en de planeet Venus laten zich weer zien. Maar wat absoluut de show steelt aan deze ‘nachthemel’ zijn de zon en de maan, die samen een brandende ring zijn. Typisch gevalletje ‘je had erbij moeten zijn’. Weinig foto’s, video’s of beschrijvingen die ik van te voren zag konden me voorbereiden op dit spektakel.

Time-lapse van de omgeving van Madras tijdens de zonsverduistering. In de verte is Mount Jefferson te zien. Het filmpje bestrijkt een periode van ongeveer zes minuten.

 

Met een verrekijker (die je tijdens de twee minuten totale verduistering zonder filter kan gebruiken) zijn zelfs uitbarstingen aan de rand van de zon te zien. Onbewogen sieren ze de rand van de maan: deze vlammen zijn in werkelijkheid vele malen groter dan de aarde. Ook zie ik de planeet Mercurius die als een stipje vlak achter de zon schuilt en zich over een minuut weer verstopt in de felle zonneschijn.

Het is voorbij voordat ik er erg in heb. Het totale gedeelte van een zonsverduistering duurt korter dan een radiohit. Maar wát een hit. Op het moment dat de zon achter de maan vandaan komt lijkt iemand op de lichtknop te drukken. Accuut is het een stuk lichter, de schemer lost razendsnel op. Binnen enkele minuten wint de zon aan kracht en wordt het al weer warmer. In het uur daarna schuift de maan helemaal van de zon af. De mensen staan tegen die tijd al massaal in de file voor de uitgang.

Er zijn nog zoveel dingen die ik deze eclips niet heb gezien. Het ‘parelsnoer van Baily’ (zon licht dat tussen de bergen op de maan valt) en de ‘diamanten ring’ vlak voor of na  totaliteit. Of de schaduw van de maan die met duizenden kilometers per uur de aarde schiet. Maar de vader had gelijk. Ík ga dit moment voor de rest van mij leven herinneren, en ik vermoed zijn dochter ook.

Als de maan de zon niet helemaal meer bedekt (net voor of na de volledige verduistering) is het felle directe licht van het oppervlak van de zon te zien. (Fred Kamphues met toestemming)

De zogenoemde ‘corona’ van de zon is zichtbaar, zijn gloeiendhete atmosfeer. Aan onderkant zijn ook uitbarstingen op het oppervlak van de zon zichtbaar, die achter de maan uitsteken. (Fred Kamphues met toestemming)

 

 

Een telescoop bouwen – Vlammende test

De nagloed van de oerknal, Viagra en, ja, zélfs de Post-It is per toeval ontdekt. Ook in ons telescoopbouwproject sloeg serendipiteit toe: we bouwden per ongeluk een warmtecamera. En we wilden alleen maar de vorm van onze telescoopspiegel (in aanbouw) testen. Niet nuttig, maar wel retecool. Check dit filmpje:

Nee, deze telefoon is níet uitgerust met een warmtecamera-app. Ook met het blote oog is de opstijgende warmte van de aansteker te zien! Je moet dan wel op de goede manier in ons magische glas kijken. Ik doe een poging om het uit te leggen.

De ‘rook’ is de hete lucht van de aansteker. En deze verstoort de nauwgezette focus van onze spiegeltest. Die test bestaat uit een ledlampje, een scheermesje, zeer veel geduld en gepriegel om ze in exact de goede positie te krijgen.

Die goede oude Foucault

Nog niet afgehaakt? Ik ga nog wat dieper. Want wat we hier doen is testen of onze spiegel eigenlijk wel een parabool is. De goede oude Léon Foucault (ja, ook de man die met het slinger bewees dat de aarde draait) bedacht een slimme test in de 19e eeuw. Hiermee is precies te bepalen waar de focus van een holle spiegel (of glas) ligt. In de afbeelding hieronder zie je wat er gebeurt.

De Foucaulttest laat licht via twee spiegels over een scheermesje vallen. Het scheermesje laat alleen het licht door dat precies op dit punt gefocust is. Wikibob via CC BY-SA 3.0

Wij deden een aantal metingen, en zo wisten we de focus van verschillende delen van de spiegel. Van de binnenste regio tot aan de randen. Dat is overigens een paar woensdagen priegelen geweest. De positie van het lampje, de spiegel en een nauwkeurig beweegbare scheermesjesopstelling. Het komt allemaal ontzettend precies. Je verstoort zo’n meting al door simpelweg over het laminaat te lopen.

 

Het mesje.

De reflectie!

Het bionische oog.

De opstelling.

Toegegeven, onze eigen test was een beetje houtje-touwtje, maar het werkt! Ik ga je de details van de test besparen. We maten verschillende brandpuntsafstanden tot op honderdsten van millimeters. Dan is het nog een kwestie van de meetwaarden invullen in de computer en die vertelt je welke vorm je spiegel heeft.

Ja, we hadden ook gewoon de kant-en-klare Foucaulttest van de telescoopwerkplaats Kijkerbouw in Gent kunnen gebruiken. En OK, dat hebben we ook gedaan. Maar enkel als second opinion. Ik zweer het!

Enne, die spiegel?

De brandende vraag is natuurlijk of onze spiegel de goede vorm heeft. Onze eigen metingen geven een zegen. En ook in België krijgen we groen licht. Yes! Het oppervlak benadert de vorm van een parabool.

De warmtecamera wordt afgebroken, het was een mooi speeltje. Maar we gaan door naar de volgende fase: het écht spiegelend maken van het glasoppervlak. Dat laten we voor de verandering maar eens meteen over aan professionals. Wordt vervolgd.

Een telescoop bouwen – De juiste ronding

In de vorige blog beschreef ik hoe we na een aantal zondagen hard zwoegen een holle spiegel hadden gemaakt. Nou ja, spiegel is misschien nog een groot woord. Onze ronde glasschijf (diameter 27 cm) spiegelt niet beter dan een gemiddelde ruit. Hoe we van glas uiteindelijk een echte spiegel maken is van latere zorg, want eerst moet ons kunststukje precies de juiste vorm krijgen. Heel erg precies.

Onze ‘spiegel’ spiegelt… een beetje.

De verrassend simpele methode waarmee we onze spiegel-in-spe de juist vorm geven – het over elkaar schuren van twee glazen schijven – zorgt ervoor dat een glasschijf perfect bol wordt terwijl de andere een holle vorm krijgt. Dat komt doordat een bol en een ‘hol’ (naast volledig vlakke oppervlaktes) perfect over elkaar heen glijden. Vreemd genoeg is altijd de onderste glasschijf die bol wordt, terwijl degene die er bovenop ligt hol wordt. Ik weet niet waarom dat zo is, maar deze ‘wet’ geeft ons controle over de vorm van het glaswerk. Wil je een ‘diepere’ kromming in de spiegel dan schuur je met de spiegel bovenop, terwijl schuren met de spiegel onderop een minder diepe holling oplevert.

Een schotelantenne heeft een paraboolvorm. Deze focust al het licht (of in dit geval radiostraling) in één punt, de ontvanger in het midden. (Richard Bartz)

Helaas is een ronde vorm niet wat we nodig hebben! Een perfecte bol focust het licht dat we met onze spiegel willen opvangen niet… Met andere woorden, je kunt er niet scherp mee zien. Wat we nodig hebben is een zogenoemde parabool, een specifieke vorm die bijvoorbeeld schotelantennes hebben (zie afbeelding).

Gelukkig hebben we al die zondagen niet voor niets gewerkt, want weliswaar hebben we een verkeerde vorm, hij komt wel in de buurt van de parabool die we nodig hebben.

Het blijkt dat je door het over elkaar bewegen van de glasplaten in een bepaald patroon, precies de goede ‘afwijking’ kan krijgen van de bol. Dat paraboliseren doen we overigens niet meer met een slijppoeder, zoals eerder, maar met een veel fijner polijstmiddel. Door de schijven telkens in een specifieke W-vorm over elkaar te laten glijden, worden bepaalde delen van de spiegel ‘gespaard’ terwijl andere stukken wat intensiever behandeld worden. De vorm verandert langzaam in een parabool.

Pek, veren en telescoopspiegels

Het maken van een parabool gebeurt niet meer met de eerder gebruikte glasschijf. We gebruiken een schijf met daarop een laag pek.

Pek? Wacht even, wat was dat ook al weer? Pek is smerig… Ideaal om het samen met wat veren over iemand heen te gooien. De pikzwarte teerachtige substantie lijkt een vaste stof bij kamertemperatuur, maar blijft altijd een beetje vloeibaar. Dat maakt onder andere dit geweldige pekdruppelexperiment mogelijk – waarbij er sinds 1930 uit een trechter slechts negen pekdruppels dropen. Dat is pas een saai maar fascinerend experiment! Maar pek is ook ideaal voor het vormen van onze spiegel.

Als pek ook maar een beetje warm wordt begint het meteen te vloeien.

Het pekdruppelexperiment met onderzoeker John Mainstone in 1990. (The University of Queensland)

De ‘W-vorm’ voor het paraboliseren van onze spiegel.

Een pannetje warme pek. Onze ‘pekschijf’ wordt gegoten.

Pek is in zekere zin vast én vloeibaar. Je kunt er tijdens de laatste vormfase van de spiegel voorzichtig kracht mee zetten, maar tegelijkertijd vormt het zich precies naar de spiegel. Dit fijne krachtenspel zorgt ervoor dat je extreem kleine aanpassingen kunt doen aan de holling van je spiegel. De vorm van onze spiegel wijkt uiteindelijk, als het goed is, maximaal zo’n 100 tot 200 nanometer af van een perfecte parabool. Dat is pakweg een vijfhonderdste deel van de dikte van een haar! En dat met handenarbeid!

Massaproductie is ook maar saai. (Smithsonian Institution Archives)

Na de commentaren van de bezorgde buurvrouw, werpt nu ook de buurman aan de andere kant een vraag over de schutting: “Dus jullie bouwen een telescoop, maar die kun je toch gewoon kopen?” Eh ja, natuurlijk kun je een telescoop kopen. Voor een paar honderd euro ben je klaar, en heb je een prima telescoop. Daarmee kun je tijdens heldere nachten al op planetenjacht. Maar het gaat ons nu juist óók om het bouwproces. En met een beetje mazzel kunnen we op ambachtelijke wijze zelfs een kwalitatief betere telescoop maken als die je op internet kunt bestellen.

Of al die slijp- en polijstsessies succes hadden is nog niet duidelijk. We moeten nu controleren of de vorm van onze spiegel daadwerkelijk een parabool is. En het zou natuurlijk maar suf zijn als we hiervoor de testbank van de behulpzame mensen van Kijkerbouw in Gent zouden gebruiken. Nee, wij moeten per se zelf een testbank bouwen.

Een telescoop bouwen – Een trillende naald

Lees hier het vorige deel van mijn telescoopblog: Poedertjes uit Gent

De buurvrouw kijkt een beetje bezorgd over de heg. Al een tijdje heeft ze Andrés en mij in de tuin bezig gezien met een groot blauw olievat, verschillende poedertjes, glasschijven en een plantenspuit. Dat kán niet pluis zijn.

Verdachte handelingen in de tuin: ‘Wat spook jij uit!?’

Dan heeft ze eindelijk de moed om te vragen wat we aan het doen zijn. “O dat. We bouwen een telescoop”, zeg ik. Een beetje verward staart ze ons aan. Ik begrijp dat dit niet bepaald verhelderend werkt. Ik vertel over ons telescoopbouwproject, en de slijpsessie waar we mee bezig zijn.

Tijdens het slijpen gaan we onze telescoopspiegel-in-wording te lijf met de pakweg vijf verschillende poedertjes die we netjes uit de telescoopwerkplaats van Kijkerbouw in Gent hebben meegekregen. De poedertjes bestaan uit fijne korreltjes van het ultraharde siliciumcarbide (bíjna zo hard als diamant). We gebruiken de grootste ‘korrel’ eerst en werken richting de steeds fijnere poeders.

De spiegel in wording (rechts) en de tool op de werkbank. Het slijppoeder is alom aanwezig.

De missie is relatief simpel. We nemen onze zogenoemde tool, een glasschijf met ongeveer dezelfde diameter als onze spiegel, en zetten die vast op onze werkbank (aka olievat). Bovenop de tool strooi ik het grofste slijppoeder dat we hebben meegekregen. Ik spuit er een beetje water bij en we zijn klaar voor het slijpen.

Ondertussen neemt Andrés de spiegel, die nog geen spiegel is, nog even onder de loep. Je kunt met een vergrootglas zien dat de matte glasplaat nog vol oneffenheden zit. Als we een dieptemeter voorzichtig over de spiegel schuiven springt de naald heftig heen en weer (het apparaat meet oneffenheden tot honderdsten van een millimeter), het reliëf is dus ook meetbaar.

Spiegelinspectie!

Het slijpen gaat beginnen. Precies zoals we eerder in Gent te werk zijn gegaan. We bewegen de glasplaten over elkaar heen, terwijl we steeds van richting veranderen. Eerst de spiegel bovenop, dan onderop. Het slijppoeder dat tussen de platen zit diept de spiegel langzaam uit en door de steeds fijnere poeders wordt hij als het goed is steeds gladder.

Het valt niet mee. Soms is het enorm zwoegen om de glasplaten over elkaar te schuren. Ze komen zelfs even vast te zitten. Onze meester Jean Pierre Grootaerd had ons hier al voor gewaarschuwd met doemscenario’s van mensen die de platen met grof geweld van elkaar probeerden te hameren.

Het punt is dat twee glasplaten die zó perfect op elkaar passen, de neiging hebben zich vacuüm zuigen. Als ik Jean Pierre hierover mail, en hem vertel dat we druk bezig zijn in de tuin, vertelt hij meteen wat we fout doen: ‘Je moet ook niet in de volle zon gaan slijpen! Het water verdampt door de hitte en en je glazen zitten plots muurvast…’

‘Slijp jij? Dan hou ik de parasol wel vast.’

Gelukkig hoeven wij geen hamers te gebruiken. Wij, en onze glasplaten bereiken heelhuids het einde van de laatste slijpronde. Tussendoor doen we nog een check op gladheid met onze dieptemeter. En de naald trilt niet meer! De spiegel is gladder geworden. Na het fijnste slijppoeder, volgt er nog een polijststap met een nog veel fijner polijstmiddel. Nu is ons het gebruik van de dieptemeter verboden, dat zou namelijk krasjes opleveren.

We merken dat we – afgezien van onze werkzaamheden in de volle zon – bij ieder poeder minder werk hoeven te verrichten, en dat het glas minder mat wordt. Uiteindelijk glijdt de (bolle) tool bovenop de (holle) spiegel vanzelf precies naar het midden, en dat lijkt ons een goed teken.

Zondagsslijpers

Natuurlijk zijn Andrés en ik letterijk en figuurlijk ‘zondagsslijpers’, het slijpproces neemt zo maanden in beslag. Het kan veel sneller. Jean Pierre liet weten dat hij eens een spiegel in een dag heeft geslepen… Respect.

Na enkele maanden zijn wij nu ook op dat punt, en het resultaat liegt niet. Voor ons ligt warempel een spiegelende glasplaat! Met een sterk vergrootglas kunnen we geen oneffenheden meer ontdekken. Het is ongelofelijk hoe je met zo’n simpele procedure blijkbaar zo’n precisie kan bereiken.

En ja hoor, de spiegel spiegelt na de laatste polijststap. Overigens is dit alleen maar het bewijs dat de glasplaat glad is, de échte spiegelende laag wordt hier bovenop gedampt en is van aluminium.

Maar we zijn er nog lang niet, want we hebben als het goed is een vrijwel perfect holle spiegel gemaakt. En dat terwijl we eigenlijk een parabolische spiegel moeten hebben… Wat!!? Tja, hoe dat zit leg ik uit in de volgende blog. Ik vrees dat we nog een paar middagen in de tuin nodig hebben.

Lees hier het volgende deel van mijn telescoopblog: De juiste ronding