Brief aan NRC Handelsblad. Anna Tuenter en ik lazen een artikel in de krant waarop wij nogal wat aan te merken hadden. We klommen in de pen:
Het artikel van Niki Korteweg in de zaterdagkrant van 28 september doet vermoeden dat wij mensen al over 16 jaar zullen versmelten met onze computer. Dit op basis van de uitspraken van zakenman en futurist Ray Kurzweil, neurobioloog noch natuurkundige.
Hebben supercomputers straks een bewustzijn? (amy leonard via CC BY-ND 2.0)
Het omvangrijke artikel bevat opmerkelijk weinig ruimte voor nuance: in slechts vier zinnen wordt vluchtig aangestipt dat hersenonderzoekers en natuurkundigen scherpe kritiek hebben. Om vervolgens niet in te gaan op deze kritiek, maar het verhaal te hervatten met de ergernis van Kurzweil dat deze critici niet luisteren naar zijn antwoorden.
Wat ons betreft is dit de omgekeerde wereld: Kurzweils verhaal behoeft juist een sterke relativering. Hij onderschat de complexiteit van de menselijke hersenen inderdaad, hetgeen getuigt van zijn gebrek aan kennis. Zo wil hij computers de menselijke taal aanleren. Natuurlijk kan je zo’n apparaat instellen om woorden correct te gebruiken en zinnen te vormen, maar dit komt geenszins in de buurt bij hogere cognitieve en daarom zeer complexe en nog steeds onbegrepen vormen van menselijke taalbeheersing en -beleving. Lachen en huilen met een dergelijke computer, waar Kurzweil zich al op verheugt, zien wij dus niet gebeuren.
De voorziene taalbeleving waar hij het over heeft, kan namelijk niet ontstaan zonder bewustzijn; deze twee ontwikkelen zich hand in hand. Volgens Kurzweil geen probleem: als zo’n computer de taal eenmaal begrijpt, ‘heeft’ hij dus ook gewoon bewustzijn. Een belediging van het hersenonderzoek. De Europese Unie heeft dit voorjaar een miljard euro geïnvesteerd in het Human Brain Project (HBP), waarin Europese topwetenschappers de komende tien jaar hun krachten zullen bundelen om een zo goed mogelijk computermodel van het brein te ontwikkelen. Op zich komt dat streven nog overeen met de ideeën van Kurzweil, die sterk leunen op het feit dat computers de komende jaren veel krachtiger zullen worden. Maar of we zo’n supercomputer binnen 16 jaar bewust kunnen maken? Optimistische deelnemers van het HBP hopen dat ze aan het einde van de rit hoogstens een aantal basale functies van het brein kunnen simuleren. Maar bewustzijn creëren, dat is een heel ander verhaal.
Bewustzijn ‘krijg’ of ‘bouw’ je namelijk niet zomaar, dat ontstaat door de complexe wisselwerking tussen het plastische, lerende brein en zijn lichaam en omgeving. Bewustzijn is een van de minst begrepen emergente fenomenen ter wereld, een mysterie waar neurowetenschappers de vinger nog steeds niet op kunnen leggen terwijl ze er hun brein murw op kraken. Wij hebben op Kennislink niet voor niets uitgebreid onderbouwd waarom het nog maar de vraag is of bewustzijn zich ooit kunstmatig zal laten creëren, alleen al vanwege de ethische bezwaren die hier aan kleven.
Daarnaast stelt Kurzweil de communicatie tussen hersencellen voor als een simpel stroompje. Hij ‘vergeet’ even dat deze een product is van ongekend complexe chemische reacties die in zo’n hersencel plaatsvinden, en gaat voorbij aan het feit dat in deze processen ons leervermogen, ons geheugen en daarmee eigenlijk onze identiteit ligt besloten. Mede daarom laat de hersenschors zich in zijn ‘eenvormigheid’ niet zomaar nabouwen, zoals Kurzweil beweert. En is het juist van essentieel belang dat je ‘de bomen van het bos’ (zoals Kurzweil de hersencellen beschrijft) stuk voor stuk namaakt: zonder begrip van hun individuele functies kan de dynamiek van ‘het bos’ nooit worden begrepen.
Kortom, de wellicht tot de verbeelding sprekende maar weinig wetenschappelijke ideeën van deze futurist gaan compleet voorbij aan de werkelijkheid. Zolang we er niet in slagen om deze vraagstukken op te lossen, om precies te ontdekken hoe onze hersenen functioneren, dan zal ook Kurzweils ‘triljoen keer zo krachtige’ computer niet weten dat hij zelf bestaat.
Roel van der Heijden (redacteur Natuurkunde en Techniek kennislink.nl) en Anna Tuenter (redacteur Hersenen & Gedrag kennislink.nl)
Er is zaterdag 5 oktober een ingekorte versie van deze brief in het NRC Handelsblad gepubliceerd.
Roel van der Heijden 